Koniczyna czerwona: Ma zbawienny wpływ na osoby borykające się z objawami menopauzy. Kto jeszcze może skorzystać z jej leczniczych właściwości?
Ziołolecznictwo - Co to jest, jak działa, korzyści, ryzyka, studia i przyszłość
- Opublikowano: 12.06.2023 - Aktualizacja: 07.08.2023
Za najstarszy system ziołolecznictwa uznaje się medycynę chińską sięgającą 4500 lat przed naszą erą. Jest ona wielką skarbnicą wiedzy, a jednocześnie podwaliną współczesnej medycyny. W ziołolecznictwie wykorzystuje się surowce ziołowe do zwalczania rozmaitych schorzeń. Nie wystarczy jednak tylko wiedzieć, która roślina zwalcza jaką przypadłość. Równie ważna jest umiejętność komponowania poszczególnych składników, a także ich właściwa obróbka i sposób dozowania.
Choć mamy już XXI wiek, skuteczne leczenie chorób to nadal niezgłębiona do końca dziedzina. Z całą pewnością nie byłoby dzisiejszej farmakologii gdyby nie osiągnięcia ludzkości w medycynie naturalnej, głównie w ziołolecznictwie. Leczenie ziołami znane jest od co najmniej kilkunastu tysięcy lat. Jedne z pierwszych wzmianek o roślinach leczniczych pochodzą z XVI w. p.n.e. (na papirusie Ebersa opisanych jest niemal 1000 naturalnych leków).
W najdawniejszych czasach na uszkodzoną skórę przykładano liście, a w celu eliminacji schorzeń wewnętrznych jedzono rośliny na surowo albo miażdżono je i przyrządzano z nich mikstury. Z czasem zaczęto pozyskiwać z nich sok oraz suszyć, a następnie robić wywary. Do ziół, które stosowano już w starożytności, należy wiele gatunków do dziś cieszących się popularnością, takich jak chociażby tymianek, kminek, koper, czosnek, dziurawiec, szałwia.
W poszukiwaniu ziołowych leków na konkretne dolegliwości wykorzystywano głównie metodę obserwacji wpływu poszczególnych roślin na zwierzęta i ludzi oraz eksperymentowania z różnymi gatunkami. Ziołami leczono w starożytnym Egipcie, Babilonii, Grecji i Rzymie. W tych dwóch ostatnich państwach nastąpił prawdziwy rozkwit ziołolecznictwa. Galen, czyli lekarz Marka Aureliusza, dokonał pierwszego oficjalnego podziału preparatów ziołowych na odwary, napary, nalewki, mazidła.
W średniowieczu ziołolecznictwo rozwijane było głównie przez zakonników. W przyklasztornych ogrodach hodowano rośliny lecznicze, w tym m.in. lubczyk, miętę, rozmaryn, kolendrę. Leczenia chorób przy użyciu ziół podejmowali się głównie klerycy (w tym dominikanie, benedyktyni i karmelici). Niezmiernie istotą rolę w ziołolecznictwie odegrał Paracelus – renesansowy przyrodnik i medyk, któremu jako pierwszemu udało się wyizolować z roślin morfinę, chininę, kofeinę, czyli substancje obecne w farmakologii do dziś.
Czym jest ziołolecznictwo?
Ziołolecznictwo to alternatywa dla standardowych kuracji farmakologicznych lekami syntetycznymi. W powszechnym obiegu istnieją dwa główne objaśnienia tego słowa.
Według pierwszego objaśnienia ziołolecznictwo to segment medycyny i farmakologii, który zajmuje się zdobywaniem wiedzy na temat roślin leczniczych oraz tworzeniem leków ziołowych z naturalnych albo częściowo przetworzonych surowców zaczerpniętych z ziół. Jednocześnie zajmuje się on wykorzystaniem leków ziołowych w zapobieganiu i leczeniu schorzeń różnego rodzaju.
Według drugiego tłumaczenia ziołolecznictwo to, ogólnie rzecz biorąc, sektor medycyny niekonwencjonalnej, w ramach którego stosuje się leczenie różnych chorób ziołami.
W praktyce fitoterapia zajmuje się zarówno wykorzystaniem istniejących leków ziołowych do zwalczania dolegliwości i chorób różnego pochodzenia, jak również poszukiwaniem nowych wartościowych składników ziołowych oraz nowych zastosowań roślin leczniczych.
Na czym polega ziołolecznictwo?
Rośliny lecznicze obfitują w fitozwiązki, które korzystnie wpływają na pracę poszczególnych organów i układów oraz wspomagają procesy metaboliczne.
Najczęściej wykorzystywane w ramach fitoterapii substancje czynne obecne w ziołach to:
glikozydy nasercowe,
garbniki,
śluzy,
sole mineralne,
enzymy,
witaminy,
fitohormony,
alkaloidy,
flawonoidy (flawony, antocyjany),
karotenoidy,
chlorofil,
związki polifenolowe, fenolokwasy,
olejki eteryczne,
terpeny,
saponiny,
azuleny,
antrazwiązki,
kwasy organiczne,
aminy biogenne.
W ramach ziołolecznictwa wykorzystuje się konkretne części rośliny, np. korzenie czy liście. Są to tzw. surowce zielarskie lub surowce lecznicze.
Najczęściej wykorzystywane w fitoterapii surowce roślinne to:
ziele – cała zielona część rośliny znajdująca się nad ziemią (np. tymianek, wrotycz, bylica piołun, ruta, dziurawiec),
korzeń – podziemny korzeń rozdrobniony na mniejsze części (np. mniszek lekarski, żeń-szeń, łopian),
liść – same liście rośliny (np. mięta pieprzowa, pokrzywa, melisa, brzoza),
owocnia – część owocu pozostała po usunięciu nasion (np. owocnie fasoli),
kora – zewnętrzne części łodyg lub korzeni (np. wierzba, kruszyna),
kwiatostan – skupienie pojedynczych kwiatów (np. kocanka, rumianek, lipa),
ziarno – wysuszone nasiona rośliny (np. kozieradka, nasiona lnu zwyczajnego, ostropest plamisty),
owoc – pojedyncze owoce rośliny albo większe owocostany (np. jałowiec, dzika róża, kminek, głóg, jarzębina).
Aby uzyskać preparat ziołowy pomocny w zwalczaniu konkretnych dolegliwości, surowiec leczniczy, np. korzeń, ziele czy kwiatostan, musi być odpowiednio przygotowany i przetworzony. W niektórych przypadkach do produkcji preparatów ziołowych używane są rośliny formie świeżej (np. do maceratów, nalewek, win). W niektórych zaś rośliny najpierw podlegają procesowi suszenia, a dopiero potem przyrządza się z nich rozmaite specyfiki.
Najpopularniejsze preparaty ziołowe powstające na drodze obróbki roślin leczniczych to:
alkoholowy wyciąg (zioła zalewa się wysokoprocentowym alkoholem i odstawia na dłuższy czas, np. kilka tygodni),
napar (ma postać roztworu wodnego, zioła zalewa się wrzącą wodą i czeka od kilku do kilkudziesięciu minut do zaparzenia),
odwar (zioła zalewa się gorącą wodą, po czym gotuje się przez bardzo krótki czas),
wywar (zioła zalewa się zimną lub letnią wodą, doprowadza do wrzenia, a następnie gotuje się na małym ogniu od kilku do kilkunastu minut).
macerat (oleje roślinne połączone z wyciągiem roślinnym lub wyciąg roślinny zalany wodą i odstawiony na jakiś czas),
kataplazm (okłady na ciepło przygotowywane ze zmiażdżonych lub rozdrobnionych ziół, np. z kwiatu lipy czy siemienia lnianego, połączonych z małą ilością wody tak, żeby powstała gęsta papka),
kompres (okład zewnętrzny na ciepło lub na zimno – przygotowuje się napar lub wywar z ziół, a następnie moczy się w nim bawełnianą chusteczkę i przykłada na chore miejsce).
Korzyści związane z ziołolecznictwem
Zaletą ziołolecznictwa jest pozytywny wpływ na organizm zarówno w stanie choroby, jak i zdrowia. Dlatego nierzadko zaleca się kuracje ziołowe u ludzi zdrowych, jedynie w celu utrzymania dobrej kondycji psychofizycznej do późnego wieku, zahamowania procesów starzenia organizmu, wzrostu sił witalnych, a także wzmacniania odporności i zmniejszania ryzyka zaistnienia rozmaitych chorób cywilizacyjnych, w tym miażdżycy, cukrzycy czy nowotworów.
Kolejnym istotnym atutem ziół jest kompleksowe wspomaganie zdrowia. Dlatego częstym zjawiskiem, po zastosowaniu ziół na konkretną dolegliwość, jest nie tylko likwidacja lub złagodzenie tej jednej dolegliwości, ale również polepszenie stanu organizmu i samopoczucia w innych aspektach.
Przykładowo, stosując zioło, które pobudza trawienie, takie jak koper włoski lub kminek, oprócz substancji goryczowych aktywizujących układ pokarmowy do pracy, dostarczamy organizmowi również szereg fitoskładników, które: działają moczopędnie, wspomagają pracę nerek, usprawniają czynność wątroby, stymulują oczyszczanie organizmu z toksyn, wykazują działanie przeciwzapalne, działają antybakteryjnie i wykrztuśnie.
Potencjalne ryzyko związane z fitoterapią
Niektóre rośliny mogą działać bardzo silnie i gwałtownie, niektóre też, gdy są niepoprawnie stosowane, mogą mieć działanie trujące. Istnieją także zioła, w których tylko niektóre części wykazują działanie lecznicze, a inne części są toksyczne dla ludzkiego organizmu. Istotnym zagrożeniem związanym z fitoterapią jest ewentualność przedawkowania, co wiąże się z panującą powszechnie opinią, że składniki roślinne są niegroźne, więc można je spożywać praktycznie w nielimitowanych ilościach.
Ziołolecznictwo może również być ryzykowne dla zdrowia w innych okolicznościach, wówczas gdy mamy zdiagnozowaną jakąś chorobę, ale w przekonaniu o niebywałej mocy sprawczej ziół, odrzucamy zalecane przez lekarzy leczenie farmakologiczne i uciekamy się wyłącznie do ziół. Możemy w ten sposób wyrządzić sobie krzywdę. W przypadku poważniejszych schorzeń ziołolecznictwo powinno być uzupełnieniem, a nie fundamentem terapii.
Środki ostrożności przy stosowaniu ziół ze środkami farmaceutycznymi
Przy stosowaniu leków pochodzenia roślinnego równolegle ze środkami farmaceutycznymi należy zachować pewne środki ostrożności, zwracając uwagę na fakt, iż każde zioło może wchodzić w reakcję z innymi substancjami i że każde zioło ma konkretną recepturę stosowania oraz konkretną bezpieczną dla zdrowia dawkę.
Przed kuracją ziołami warto:
sprawdzić możliwe interakcje danego zioła i upewnić się, że jego stosowanie nie koliduje z lekami, które przyjmujemy,
sprawdzić, czy dane zioło nie nasila lub nie osłabia działania leków, które przyjmujemy,
sprawdzić rekomendowane dawki danego zioła i sposób zażywania (zbyt duże dawki mogą prowadzić do zaistnienia działań niepożądanych),
jeśli cierpimy na jakieś schorzenia, zapytać lekarza lub farmaceuty, czy dane zioło będzie dla nas wskazane.
Jak działa ziołolecznictwo?
Ziołolecznictwo to bezpieczna, sprawdzona, mająca wielowiekową tradycję gałąź medycyny. Żeby jednak było ono skutecznym sposobem zwalczania chorób i przywracania homeostazy w organizmie, przy tworzeniu kompozycji ziołowych z pojedynczych ziół, muszą być spełnione pewne warunki, takie jak:
pojedyncze zioła powinny być dobrane pod kątem zgodności w działaniu (ich właściwości nie mogą być przeciwstawne),
poszczególne zioła nie mogą wzajemnie znosić swojego działania,
wchodzące w skład kompozycji zioła powinny mieć taki sam zalecany sposób przygotowania (np. ziół, które należy zalewać wrzątkiem nie powinno mieszać się z ziołami, które należy gotować),
żeby poszczególne zioła w mieszance ziołowej idealnie ze sobą współdziałały, powinna być zachowana odpowiednia proporcja między nimi.
Jak zioła wpływają na nasze zdrowie i samopoczucie?
Nie sposób wyliczyć wszystkich pozytywów, jakie niesie ze sobą systematyczne stosowanie ziół. Wśród najważniejszych działań roślin leczniczych na organizm człowieka są:
działanie antyseptyczne,
działanie przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwpasożytnicze i przeciwbakteryjne,
działanie przeciwzapalne,
działanie przeciwbólowe,
działanie rozkurczowe,
działanie naprawcze (wiele ziół przyspiesza gojenie ran i wspomaga regenerację organów wewnętrznych),
działanie antyoksydacyjne,
działanie immunostymulujące,
działanie wspomagające układ krążenia (wiele ziół obniża poziom cholesterolu i usprawnia pracę serca),
działanie wzmacniające i ochronne,
działanie wykrztuśne,
działanie odtruwające,
działanie moczopędne i wspomagające pracę dróg moczowych,
działanie napotne,
działanie żółciopędne,
działanie usprawniające pracę układu pokarmowego oraz regulujące procesy trawienne i metaboliczne.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia dotyczące ziołolecznictwa
Chociaż zioła pochodzą z natury, istnieje kilka zagrożeń związanych z ich przyjmowaniem. Zarówno dobór surowców, jak i sposób ich obróbki, nie mogą być przypadkowe. Z całą pewnością przed sięgnięciem po jakiekolwiek zioła, należy zaczerpnąć wiedzy na ich temat i zachować rozwagę przy ich dozowaniu.
Co ważne, istnieje kilka przeciwwskazań do stosowania ziół. Może to być ciąża, okres laktacji, alergie oraz niektóre poważniejsze schorzenia, w tym schorzenia wątroby, jelit, nerek i serca, w takim przypadku warto stosować je pod kontrolą lekarza.
Jak zacząć studiować ziołolecznictwo w domu?
Osoby chcące zgłębić dziedzinę ziołolecznictwa w domu, mają do dyspozycji bogatą skarbnicę fachowych opracowań. Książki, na które szczególnie warto zwrócić uwagę, to m.in.: „Ziołolecznictwo Ojców Bonifratrów” Teodora Książkiewicza, „Leksykon Roślin Leczniczych” Dietricha Frohne’a, „Wróćmy do ziół leczniczych” Andrzeja Czesława Klimuszki i „Zioła. Praktyczny poradnik o ziołach i ziołolecznictwie” Mateusza Senderskiego.
Kształcenie i certyfikacja w dziedzinie ziołolecznictwa
Kształcenie w dziedzinie ziołolecznictwa obejmuje zarówno kursy, jak i studia pierwszego i drugiego stopnia. Mamy też do dyspozycji dwuletnie studium z zakresu zielarstwa i ziołolecznictwa w szkołach policealnych.
Przyszłość fitoterapii
Fitoterapia, podobnie jak klasyczna medycyna, rozwinęła się w ostatnich latach w bardzo wysokim stopniu. Dlatego leczenie ziołami przynosi coraz lepsze efekty w zażegnywaniu licznych problemów zdrowotnych, czy to natury fizjologicznej, czy mentalnej.
Nowoczesne technologie, ogromne możliwości badawcze oraz kilka tysiącleci obserwacji to czynniki, dzięki którym udało się wyodrębnić ponad dwa tysiące efektywnych w zwalczaniu różnej maści schorzeń surowców ziołowych. Przyszłość fitoterapii jest bardzo obiecująca.
Zielares
Zielares to portal o zdrowiu, urodzie, suplementach diety i aktywności fizycznej. Nasz Zespół Redakcyjny publikuje merytoryczne artykuły zgodne z wynikami nowych badań naukowych. W trosce o zdrowie naszych Czytelników stawiamy na rzetelne, pogłębione podejście do zdrowia i suplementacji. Piszemy w jasny i klarowny sposób, by dotrzeć do jak największej liczby osób zainteresowanych zdrowym trybem życia.
Czytaj także
Czy picie mięty jest szkodliwe? Przeciwwskazania, które warto wziąć pod uwagę. Sprawdź 9 negatywnych efektów picia mięty.
Podagrycznik ma wiele korzyści zdrowotnych, ale może także powodować skutki uboczne. Dowiedz się, jakie są objawy przedawkowania i kiedy unikać tej rośliny, oraz poznaj bezpieczne alternatywy.
Polecane dla Ciebie
N-acetylocysteina to substancja znana ze swoich właściwości przeciwutleniających, sprawdź, jak działa NAC i czy warto stosować suplement mający ją w składzie
Kreatyna wpływa na większą wydolność organizmu i wzrost masy mięśniowej, ale nie dla każdego jest bezpieczna, dlatego sprawdź przeciwwskazania i możliwe skutki uboczne!
Laktoferyna to białko, które ze względu na dobroczynny wpływ na układ odpornościowy i silne właściwości antybakteryjne, jest coraz częściej stosowane w formie suplementów diety.
Regularne stosowanie kolagenu to patent na atrakcyjność i witalność. Dowiedz się, dlaczego kolagen nazywany jest eliksirem młodości i jak wybrać najlepszy kolagen do picia.
Kwasy omega-3 na lepszą odporność i sprawniejszą pracę mózgu. Włącz kwasy omega-3 do codziennej diety, a efekty Cię zaskoczą!