Jukka to znana roślina ozdobna, sprawdź, jak jej korzeń i liście mogą Ci pomóc w zbudowaniu odporności i odzyskaniu zdrowia.
Pierwiosnek lekarski – właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie i przeciwwskazania
- Opublikowano: 18.05.2023 - Aktualizacja: 08.08.2023
Pierwiosnek lekarski (primula officinalis) to roślina doskonale znana. Jej prozdrowotne właściwości wykorzystywane były już w dwunastym wieku. Początkowo roślina stosowana była wyłącznie do leczenia przeziębień i innych łagodnych infekcji górnych dróg oddechowych. Dziś wiadomo, że jej właściwości są znacznie liczniejsze, a roślina znajduje dla siebie zastosowanie nie tylko jako element medycyny naturalnej, ale również jako składnik kosmetyków. Zobacz, co warto wiedzieć o tej roślinie, jak ją stosować i jakie środki ostrożności należy zachować.
Pierwiosnek lekarski (primula offcinalis), pierwiosnka lekarska (Primula veris L.) jest rośliną, która należy do rodziny pierwiosnkowatych. Dziko rośnie na terenie Europy oraz północnej i środkowej Azji. Pierwiosnek lekarski jest objęty częściową ochroną gatunkową. To wieloletnia bylina, która zyskała sobie kilka innych określeń poza swoją systematyczną nazwą. Bywa również określana jako pierwiosnek wiosenny, prymula, prymulka czy kluczyk.
Lubi gleby próchnicze o obojętnym odczynie. Roślina preferuje stanowiska nasłonecznione o niewielkiej wilgoci. W Polsce można ją spotkać na terenach nizinnych, w lasach, pastwiskach, zaroślach, terenach nadrzecznych i łąkach.
Surowcem zielarskim jest korzeń pierwiosnka lekarskiego i jego kwiat. Kwiaty zbiera się na wiosnę, a korzenie jesienią.
Jak wygląda pierwiosnek lekarski?
Jej łodyga dorasta do 40 cm, a liście przyjmują kształt jajowaty lub jajowatoowalny.
Dodać należy, że liść pierwiosnka lekarskiego jest silnie pomarszczony, a od spodu owłosiony. Brzegi są faliste, karbowanoząbkowane. Ogonek liścia jest też dodatkowo oskrzydlony.
Pierwiosnek lekarski kwitnie w kwietniu i maju, a jego kwiaty mają złocistożółty kolor. Swoim kształtem przypominają kielichy. Dorastają do 2 cm średnicy i składają się z pięciu płatków. W kwiatach znajduje się pięć pręcików, które przyrośnięte są do rurki korony kielicha.
Kwiaty pierwiosnka lekarskiego wydzielają intensywny miodowy zapach. Swoim ukształtowaniem tworzą baldaszek na szycie pędu rośliny. Po przekwitnieniu roślina owocuje, a jej owocem jest wydłużona jajowata torebka.
Czy pierwiosnek lekarski jest trujący?
Pierwiosnek lekarski w swoim składzie zawiera saponiny, które mogą działać drażniąco na błony śluzowe i skórę. Z tego powodu jego wysokie dawki mogą wywoływać wymioty. O takich roślinach mówi się, że są warunkowo trujące. Oznacza to, że jego niewielkie dawki nie powinny zaszkodzić, a duże mogą być trujące.
Pierwiosnek lekarski – właściwości
Okazuje się, że pierwiosnek lekarski ma liczne właściwości lecznicze. Do najważniejszych z nich zalicza się właściwości wykrztuśne, które znane już były naszym przodkom i wykorzystywane w medycynie ludowej. Z tego względu roślina bardzo często stosowana była w czasie leczenia infekcji górnych dróg oddechowych. Szczególnie stosowana była przy leczeniu przeziębień, grypy, zapalenia gardła, krtani i oskrzeli. Może być pomocna w leczeniu gruźlicy i pylicy płuc, ponieważ właśnie działa wykrztuśnie.
Ponadto, wskazuje się, że roślina może mieć właściwości antyoksydacyjne, a co za tym idzie, może zwalczać skutki stresu oksydacyjnego, działać przeciwnowotworowo, przeciwalergicznie i wzmacniać układ odpornościowy.
Obecność w roślinie flawonoidów może się przekładać na jej korzystny wpływ na układ krwionośny. Prawdopodobnie wzmacniają one ściany naczyń krwionośnych, a dodatkowo mogą działać moczopędnie i poprawiać ukrwienie tkanki nerwowej.
Garbniki mogą mieć działanie przeciwbakteryjne i ściągające. Przypuszcza się też, że mogą działać przeciwgrzybicznie i wspierać organizm w walce z różnorodnymi alergiami.
Pierwiosnek lekarski zawiera saponiny triterpenowe, które mogą stymulować do pracy układ pokarmowy. Dzieje się tak dlatego, że pobudzają one wydzielanie żółci i soków trawiennych. Co ciekawe, saponiny triterpenowe przyczyniają się też do usuwania toksyn i innych szkodliwych produktów przemiany materii.
Roślina zawiera w sobie również karotenoidy. Te zaś mogą obniżać poziom trójglicerydów i złego cholesterolu LDL.
Pozostałe substancje mogą działać ochronnie na komórki wątroby oraz neuroprotekcyjnie. Działanie neuroprotekcyjne przyczynia się do lepszego funkcjonowania mózgu, szczególnie pamięci i spowalnia proces degeneracji układu nerwowego.
Warto też dodać, że kuracja pierwiosnkiem może być korzystna dla palaczy oraz osób, które cierpią na reumatyzm. Dodatkowo, roślina stosowana zewnętrznie może łagodzić ból i zmniejszać obrzęki oraz przyspieszać gojenie ran pooperacyjnych.
Pierwiosnek lekarski – zastosowanie w medycynie ludowej
W medycynie ludowej pierwiosnek lekarski stosowany był przede wszystkim jako środek wykrztuśny. Używano go, by pobudzić wydzielanie śluzu w górnych drogach oddechowych i rozrzedzić zalegającą tam wydzielinę. Był też wykorzystywany jako środek łagodzący nieżyt nosa i gardła, a także stany zapalne krtani i oskrzeli.
Co więcej, praktykujący ziołolecznictwo i stosujący rośliny w leczeniu różnorodnych dolegliwości, sięgali też po pierwiosnek lekarski, by leczyć migrenę, bezsenność czy napięcia nerwowe. Ziele było wykorzystywane w dolegliwościach miesiączkowych oraz w okresie przekwitania. Wierzono też, że wino na bazie ziela pierwiosnka lekarskiego może regulować krążenie krwi.
Jak działa pierwiosnek lekarski i na co może pomóc?
Właściwości lecznicze rośliny wynikają przede wszystkim z jej zawartości. Kwiaty pierwiosnka lekarskiego oraz jego korzeń zawierają bowiem duże ilości saponin triterpenowych, flawonoidów czy garbników. Biologiczna aktywność tych związków chemicznych została już wielokrotnie udowodniona. To właśnie one odpowiadają też za specyficzny sposób działania pierwiosnka lekarskiego.
Okazuje się, że roślina stanowi ważny składnik suplementów diety, wyrobów medycznych i kosmetyków. Stosowana wewnętrznie pomaga uporać się z infekcjami górnych dróg oddechowych, wpływa na poziom cholesterolu, rozluźnia mięśnie gładkie i może mieć działanie antygrzybiczne. Natomiast stosowana zewnętrznie spowalnia proces starzenia się skóry, łagodzi stany zapalne i przyspiesza regenerację skóry.
Pierwiosnek i działanie wykrztuśne
W wykazywanym przez roślinę działaniu wykrztuśnym największe znaczenie mają obecne w niej saponiny. Podrażniają one błonę śluzową żołądka, co przez nerw błędny powoduje zwiększone wydzielanie śluzu w drogach oddechowych. Śluz ten jest rozrzedzony i łatwy do odkrztuszenia. Natomiast samo odkrztuszanie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych odbywa się dzięki ruchom rzęsek obecnych na nabłonku.
Pierwiosnek i działanie przeciwwirusowe
Wspomniane saponiny mogą też mieć działanie przeciwwirusowe. Badania wykazały, że przy odpowiednim stężeniu największy efekt uzyskuje się przy działaniu na wirusa grypy A2.
Do tego, obecne w zielu garbniki i flawonoidy mogą nasilać ruch rzęsek nabłonka w drogach oddechowych, co skutkuje wywołaniem odruchu kaszlowego.
Pierwiosnek i działanie przeciwgrzybicze
Saponiny mogą również zwiększać przepuszczalność ścian komórkowych komórek niektórych grzybów. W ten sposób stają się one wrażliwsze i łatwiej doprowadzić do ich obumierania. Badania nie wykazały jednak, by saponiny były skuteczniejsze niż leki. Dlatego nie zaleca się ich stosowania jako samodzielnej kuracji, mogą natomiast odgrywać ważną rolę w profilaktyce.
Pierwiosnek i działanie przeciwzapalne
Działanie przeciwzapalne pierwiosnka lekarskiego pochodzi głównie z obecności saponin, flawonoidów oraz salicylanów, które obecne są w olejku eterycznym rośliny.
Saponiny hamują aktywność enzymów oraz prawdopodobnie mogą obniżać aktywność bądź liczbę komórek, które uczestniczą w reakcji zapalnej.
Do tego obecność flawonoidów może mieć działanie antyoksydacyjne, co również zmniejsza zakres stanów zapalnych. Przypuszcza się, że związki te mogą hamować enzymy, które biorą udział w syntezie czynników prozapalnych.
W badaniach porównywano przeciwzapalne działanie ziela pierwiosnka lekarskiego z zielem tymianku. Okazało się, że pierwiosnek jest w tym zakresie silniejszy, ale jeszcze lepsze efekty uzyskano, po połączeniu tych ziół.
Pierwiosnek i działanie przeciwbakteryjne
Działanie przeciwbakteryjne pierwiosnka lekarskiego nie jest silnie zaznaczone ani też zbyt dobrze poznane. Prawdopodobnie saponiny pierwiosnka działają na komórki bakterii i w ten sposób osłabiają ich żywotność. Trudno jednak stwierdzić jednoznacznie, jak to działa.
Pierwiosnek i działanie napotne
Dzięki obecności flawonoidów może dojść do obniżenia progu pobudzenia ośrodków napotnych w organizmie człowieka, to prowadzi do tego, że nawet niewielkie podniesienie temperatury ciała może wywołać efekt napotny.
Pocenie pomaga w obniżeniu temperatury ciała, działa wychładzająco i pomaga w usunięciu niektórych toksyn i substancji szkodliwych.
Pierwiosnek i działanie moczopędne
Saponiny działają drażniąco na błony śluzowe miąższu nerek. To przekłada się na ich lepsze ukrwienie, a co za tym idzie zwiększa również filtrację w kłębuszkach nerkowych. Moczopędne działanie może być wzmacniane dodatkowo przez obecność flawonoidów. Z uwagi na takie działanie, pierwiosnek może być pomocny w kuracji oczyszczającej i odtruwającej.
Pierwiosnek i działanie spazmolityczne
Dla uzyskania działania spazmolitycznego (rozkurczowego) używa się kwiatów pierwiosnka lekarskiego. To właśnie one zawierają w sobie flawonoidy. Z tego powodu kwiat pierwiosnka wykazuje korzystny wpływ na rozluźnienie mięśni gładkich.
Jak stosować pierwiosnek lekarski – dawkowanie
Dawkowanie pierwiosnka lekarskiego uzależnione jest w dużym stopniu od tego w jakiej formie i w jakiej postaci jest przyjmowany. Znaczenie ma również wiek pacjenta, który decyduje się na kurację.
Dorośli mogą pić napar z pierwiosnka lekarskiego przez cały dzień małymi, drobnymi łyczkami. W przypadku dzieci pod uwagę należy brać masę ciała i do niej dostosowywać dawkowanie. Np. niemowlęta o masie do 4 kg nie powinny przyjmować więcej jak 1 łyżeczka naparu 3- 4 razy dziennie. Dzieci do 6 kg mogą spożywać około 1,5 łyżeczki 3-4 razy dziennie. Dalej:
dzieci do 8 kg to 2 łyżeczki 3-4 x dziennie,
do 10 kg około łyżki 3-4 x dziennie,
15-20 kg 1,5 łyżki 3-4 x dziennie,
25-3 0kg 2-3 łyżki 3-4 x dziennie,
35-40 kg 1/4 szklanki 3-4 x dziennie,
45-50 kg 1/2 szklanki 3 x dziennie.
W kuracji naparem najważniejsza zasada to przyjmować niewielkie porcje, ale często.
Napar z kwiatów pierwiosnka lekarskiego działa przeciwzapalnie, może też być wykorzystywany jako preparat o działaniu wykrztuśnym, uspokajającym, lekko nasennym i wzmacniającym.
Nalewkę mogą przyjmować tylko dorośli. Stosuje się ją 4 – 6 razy dziennie po pół łyżeczki.
Odwar z korzenia rośliny stosowany jest tylko u osób dorosłych. Przyjmuje się go co 2-3 godziny.
W przypadku suplementów i produktów ziołowych, konieczne jest stosowanie się do zaleceń producenta. Obecność saponin powoduje, że może dojść do nadmiernego pobudzenia śluzówki żołądka, a to może poskutkować wymiotami.
Badania wykazały, że aby bezpiecznie stosować kwiaty pierwiosnka lekarskiego nie należy dobowo przekraczać dawki 2-4 g, przy zachowaniu jednorazowej dawki na poziomie maksymalnie 1 g surowca.
Korzeń pierwiosnka lekarskiego dawkuje się nieco inaczej. Dawka dobowa nie powinna przekraczać od 0,5 do 1,5 g, a jednorazowa powinna mieścić się w granicach 0,2 g – 0,5 g.
Pierwiosnek lekarski – przeciwwskazania
Mimo tego, że roślina ma liczne pozytywne właściwości lecznicze i może istotnie przyczynić się do poprawy samopoczucia, to nie zawsze jest ona w pełni bezpieczna.
Zobacz, co wskazuje się jako przeciwwskazania. Pierwiosnek lekarski nie powinien być stosowany w przypadku nadwrażliwości żołądka. Jest to spowodowane obecnością saponin. Nie zaleca się też, by korzystały z niego osoby z zapaleniem błony śluzowej żołądka oraz cierpiące na wrzody dwunastnicy i żołądka. Ostrożność należy zachować w przypadku skłonności do alergii, a przeciwwskazaniem jest też ostry nieżyt żołądka.
Pierwiosnek lekarski – skutki uboczne i działania niepożądane
Pierwiosnek zasadniczo nie daje skutków ubocznych pod warunkiem, że jest prawidłowo dawkowany. Przy jego przedawkowaniu mogą jednak wystąpić pewne działania niepożądane. Wśród nich najczęściej wymienia się zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. Do ich głównych objawów należą: ból żołądka, nudności, wymioty, biegunka.
Skutki uboczne mogą też wystąpić w przypadku alergii. Najczęściej pojawiają się: wysypka, zaczerwienienie, świąd, wyprysk, osutka, pokrzywka. Może też dojść do ogólnoustrojowej reakcji alergicznej. Wówczas może wystąpić: obrzęk naczynioruchowy, duszności, obrzęk twarzy.
Pierwiosnek lekarski – interakcje z lekami
Pierwiosnek często łączony jest z zielem tymianku oraz korzeniem goryczki. Takie połączenie wzmacnia działanie ziół i czyni je skuteczniejszymi.
Dlaczego warto stosować pierwiosnek lekarski ?
Warto stosować pierwiosnek nie tylko ze względu na jego właściwości przeciwzapalne, ale również rozkurczowe, przeciwbakteryjne i wykrztuśne. Okłady z rośliny prawdopodobnie przyśpieszają gojenie ran pooperacyjnych, a kosmetyki z pierwiosnkiem mogą chronić przed przedwczesnym starzeniem. Działają ściągająco i oczyszczająco. Roślina prawdopodobnie też wspomaga regenerację skóry.
Właściwości moczopędne stanowią wsparcie w przypadku kuracji oczyszczających i odtruwających organizm, a właściwości bakteriobójcze pomogą zwalczyć niektóre infekcje. Saponiny z rośliny pomogą zwalczyć objawy kaszlu mokrego i sprawdzą się w przypadku zapalenia oskrzeli.
Stosowanie pierwiosnka prawdopodobnie poprawia elastyczność naczyń krwionośnych.
Roślina może też mieć łagodne właściwości uspokajające.
Zielares
Zielares to portal o zdrowiu, urodzie, suplementach diety i aktywności fizycznej. Nasz Zespół Redakcyjny publikuje merytoryczne artykuły zgodne z wynikami nowych badań naukowych. W trosce o zdrowie naszych Czytelników stawiamy na rzetelne, pogłębione podejście do zdrowia i suplementacji. Piszemy w jasny i klarowny sposób, by dotrzeć do jak największej liczby osób zainteresowanych zdrowym trybem życia.
Czytaj także
Zobacz, jak ten pyszny owoc może pozytywnie wpłynąć na Twoje zdrowie i ogólną kondycję oraz, kto jakie środki ostrożności zachować przy jego spożywaniu.
Koper włoski to nie tylko przyprawa! Zobacz jak przygotować napar z fenkułu, który rozwiąże Twoje problemy trawienne.
Polecane dla Ciebie
Poznaj inulinę - naturalny prebiotyk pełen korzyści! Dowiedz się, jak poprawia zdrowie jelit, wspomaga odchudzanie i obniża cholesterol. Odkryj, jak ją stosować i czy ma skutki uboczne.
Poznaj gotu kolę - zioło długowieczności, które jest podstawą medycyny chińskiej i indyjskiej, bo zwiększa zdolności umysłowe, wspiera leczenie problemów skórnych i żołądkowych!
Dowiedz się wszystkiego o wodzie z brzozy, która w medycynie ludowej jest od lat z sukcesem używana na wzmocnienie odporności, reumatyzm, kamienie nerkowe, anemię czy wrzody.
Laktoferyna to białko, które ze względu na dobroczynny wpływ na układ odpornościowy i silne właściwości antybakteryjne, jest coraz częściej stosowane w formie suplementów diety.
Odkryj, jak hipokalcemia wpływa na Twoje zdrowie. Przeczytaj nasz artykuł, by zrozumieć znaczenie wapnia i jak zapobiegać jego niedoborom.