Dowiedz się, jak rozpoznać objawy niedoboru magnezu i dlaczego są ważne. Nasz artykuł pomoże Ci zadbać o zdrowie i zapobiegać poważnym problemom!
Żelazo – Właściwości, objawy – skutki niedoboru i nadmiaru oraz produkty bogate w żelazo
- Opublikowano: 21.09.2022 - Aktualizacja: 04.10.2022
Żelazo to mikroelement, którego pod żadnym pozorem nie może zabraknąć w organizmie. Grozi to nie tylko nieprzyjemnymi dolegliwościami, ale też poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, a w tym przewlekłymi chorobami. Dlaczego prawidłowa ilość żelaza w organizmie jest tak ważna? I co może sugerować jego niedobór? Wyjaśniamy!
Żelazo (łac. ferrum) należy do pierwiastków mineralnych, czyli takich, które są niezbędne dla człowieka. To metal, który w układzie okresowym pierwiastków jest oznaczany symbolem Fe.
Mimo że na Ziemi występuje ono powszechnie, zalicza się do mikroelementów – oznacza to, że w organizmach żywych znajdują się tylko jego śladowe ilości. Jest ono dostarczane organizmowi z pożywieniem lub w formie suplementów diety. Za przyswajanie żelaza odpowiedzialna jest dwunastnica, gdzie dochodzi do jego wchłaniania – następnie jego większość trafia do szpiku kostnego.
Pierwiastek ten występuje w dwóch wariantach. Wyróżnia się:
żelazo hemowe obecne w produktach pochodzenia zwierzęcego – jest ono dobrze przyswajane przez ludzki organizm, gdyż występuje pod postacią hemoglobiny oraz mioglobiny – jego przyswajalność stoi na poziomie ok. 35%. Jego absorpcja jest stała;
żelazo niehemowe – znajduje się ono w produktach roślinnych. Jest ono o wiele gorzej wchłaniane z przewodu pokarmowego od pierwiastka hemowegoa, a jego przyswajalność waha się w granicach od 1 do 20%. Ponadto absorpcja żelaza niehemowego nie jest stała. Oznacza to, że jego przyswajanie mogą zaburzyć czynniki zewnętrzne – np. wypicie kawy przed posiłkiem.
Żelazo – właściwości i rola w organizmie
W ludzkim ciele znajduje się zaledwie od 4 do 5 g żelaza. Mimo tego jest ono niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Pierwiastek ten:
jest składnikiem hemoglobiny – tym samym bierze on udział w zarówno w transporcie tlenu do tkanek, jak i w transporcie zwrotnym dwutlenku węgla. Ponadto hemoglobina, której ważnym elementem jest żelazo, jest odpowiedzialna także za utrzymanie kształtu czerwonych krwinek;
jest składnikiem mioglobiny – białka występującego w mięśniach – to dzięki niemu mięśnie mogą pobierać z krwi tlen;
wspiera odporność – żelazo wpływa na aktywację oraz szybsze namnażanie się komórek układu odpornościowego – limfocytów. Pierwiastek ten jest odpowiedzialny także za czynność bakteriobójczą i wirusobójczą organizmu;
wspiera funkcje metaboliczne, gdyż jest składnikiem wielu enzymów – wchodzi on m.in. w skład katalazy i peroksydazy, które chronią komórki przed stresem oksydacyjnym. Oprócz tego znajduje się w enzymach biorących udział w produkcji serotoniny, tyroksyny, trijodotyroniny;
wspomaga działanie układu nerwowego;
wspiera procesy detoksykacyjne zachodzące w wątrobie.
Żelazo – zastosowanie i działanie żelaza
Rola żelaza w organizmie jest ogromna, gdyż wchodzi w skład hemoglobiny, mioglobiny i całego szeregu enzymów. Ten mikroelement:
wpływa na wydolność organizmu podczas wysiłku fizycznego oraz wspomaga jego szybszą regenerację – jest to możliwe, gdyż jest składnikiem białka umożliwiającego transport tlenu do mięśni;
wspomaga utrzymanie funkcji intelektualnych – dzieje się tak, gdyż bierze on udział w syntezie neuroprzekaźników w mózgu;
jest szczególnie ważny dla kobiet spodziewających się dziecka – zwiększone zapotrzebowanie na żelazo w okresie ciąży wynika z jego wpływu na płód. Wspomaga ono prawidłowy rozwój układu nerwowego nienarodzonego dziecka. Ponadto niedobór żelaza w okresie ciąży może skutkować niską masa urodzeniową noworodka, a nawet przedwczesnym porodem;
wspomaga opóźnienie starzenia się skóry – wynika to z faktu, że ma on właściwości przeciwutleniające.
Jak i kiedy dawkować żelazo – dzienne zapotrzebowanie
Zalecane dzienne spożycie żelaza (RDA) zmienia się wraz z wiekiem. U noworodków wynosi ono zaledwie 0,3 mg dziennie, natomiast dzieci w wieku szkolnym powinny spożywać do 10 mg tego pierwiastka w ciągu dnia.
Ponadto kobiety przez znaczną część życia mają większe zapotrzebowanie na żelazo niż mężczyźni – jego zalecana porcja to 18 mg na dzień w przypadku pań do 50. roku życia. Natomiast będąc w ciąży, zaleca się spożywać aż 27 mg tego pierwiastka dziennie. Panowie powinni zadbać, aby dostarczać 10 mg żelaza na dobę.
Suplementacja tego mikroelementu jest zalecana kobietom spodziewającym się dziecka, osobom narażonym na szczególnie duży wysiłek fizyczny oraz tym, których dotyczy ryzyko utraty znacznej ilości krwi – np. po operacjach czy w związku z obfitymi miesiączkami.
Suplementy diety z żelazem należy spożywać tak, jak opisano to w ulotce. Natomiast w przypadku leków na receptę trzeba ściśle trzymać się dawkowania zaleconego przez lekarza.
Jakie żelazo jest najlepiej przyswajalne?
Mimo że to żelazo hemowe jest najlepiej przyswajalne, to również te pochodzenia roślinnego może być dobrze wchłaniane przez układ pokarmowy. Wystarczy, że warzywom, w którym się znajduje, będą towarzyszyć produkty bogate w witaminę C. Mogą to być np. cytrusy, ale także jabłka, papryka, szparagi, karczochy, buraki ćwikłowe.
Wchłanianie żelaza wspomaga też siarka. Znajduje się ona w mięsie, jajach oraz w czosnku i cebuli.
Żelazo w płynie, tabletkach czy proszku?
Wybór formy leku czy suplementu zależy od indywidualnych preferencji. Żelazo w tabletkach to rodzaj najpopularniejszych preparatów. Natomiast specyfiki w formie proszku można rozpuszczać w wodzie, ale też w sokach czy dodawać do owsianki. Żelazo w płynie jest łatwo przyswajalne, a ponadto produkty tego typu nie powodują zaparć.
Niezależnie od rodzaju preparatu, należy spożywać go na czczo lub między posiłkami. Wtedy wchłanianie żelaza będzie najbardziej efektywne.
Jakie są objawy i skutki niedoboru żelaza?
Niedobór żelaza w organizmie może objawiać się pogorszeniem wydolności organizmu – męczliwością, zadyszką podczas niezbyt wymagającej aktywności, zawrotami głowy, nadmierną sennością. Mogą wystąpić też krwawienie z nosa, problemy z pamięcią, bóle głowy, obniżenie odporności.
Objawy niedoboru żelaza dotyczą także zmian w wyglądzie:
cera i błony śluzowe bledną;
paznokcie i włosy stają się łamliwe
w kącikach ust pojawiają się zajady;
skóra pod oczami staje się sina;
na ciele łatwo powstają siniaki.
Kiedy zapotrzebowanie organizmu na żelazo nie zostaje zaspokojone, erytrocyty stają się małe, znajduje się w nich niedostateczna ilość hemoglobiny, a ich zdolność do transportowania tlenu zostaje upośledzona. W takiej sytuacji może dojść też do zachorowania na anemię. Grozi to również niewydolnością serca i upośledzeniem funkcji poznawczych.
Jak uzupełnić szybko żelazo?
Najlepszym sposobem na niedobory żelaza jest zmiana diety i włączenie do niej produktów bogatych w ten pierwiastek. Jednak jeśli zmiana nawyków żywieniowych nie pomoże, konieczna może okazać się suplementacja lub przyjmowanie leków zaleconych przez lekarza.
Aby szybko uzupełnić niedobór tego pierwiastka w organizmie, należy sięgać po odpowiednie, łatwo przyswajalne preparaty. Mogą to być chelaty, fumarany, siarczany oraz glukoniany żelaza.
Jakie produkty „wypłukują” żelazo z organizmu?
Za „wypłukiwanie” żelaza z organizmu są odpowiedzialne popularne napoje – herbata i kawa. Im są one mocniejsze, tym bardziej zaburzają wchłanianie tego pierwiastka. Ponadto jego niedobór to także skutek picia alkoholu.
Oprócz tego trzeba uważać na spożywanie produktów, które zawierają kwas fitynowy – powoduje on gorsze wchłanianie żelaza. Należą do nich m.in. tofu, siemię, kukurydza, płatki owsiane.
Bywa, że do „wypłukania” żelaza dochodzi na skutek przebytych chorób. Problem niedoboru tego pierwiastka w organizmie może pojawić się po uporczywych biegunkach, przewlekłych infekcjach bakteryjnych, stanach zapalnych żołądka, zabiegach chirurgicznych ingerujących w przewód pokarmowy.
Czy podwyższone żelazo w organizmie jest groźne?
Nadmiar żelaza w organizmie nie służy zdrowiu. Objawem takiego stanu rzeczy mogą być np. zaparcia. Zbyt duża ilość tego pierwiastka w organizmie może być spowodowana przetaczaniem krwi, przedawkowaniem suplementów diety oraz hemochromatozą – chorobą polegającą na odkładaniu się żelaza w organizmie,
Żelazo – skutki uboczne nadmiaru żelaza
Skutkiem nadmiaru żelaza mogą być poważne choroby. Jeśli w organizmie będzie go zbyt dużo, może doprowadzić to do cukrzycy, rozwoju insulinooporności, marskości wątroby, kardiomiopatii, osteoporozy i depresji. W takiej sytuacji skóra może też zmienić kolor na ciemniejszy odcień.
Jakie produkty są bogate w żelazo? W czym jest żelazo?
Bogate źródła żelaza to:
mięso – a zwłaszcza podroby: nerki, wątroba wołowa, drobiowa, cielęca;
produkty zbożowe – otręby pszenne, płatki kukurydziane, kasza jaglana;
warzywa – jarmuż, liście botwiny, brokuły, brukselka, szpinak, natka pietruszki;
orzechy, nasiona, warzywa strączkowe – soja, biała fasola, czerwona soczewica, ciecierzyca;
owoce – jagody, jabłka, suszone śliwki, morele.
Dieta bogata w żelazo zapewni właściwą jego ilość w organizmie tylko wtedy, gdy będzie dobrze skomponowana. Podrobom mięsnym, owocom, warzywom, nasionom powinny towarzyszyć produkty ułatwiające przyswajanie tego pierwiastka – czyli takie, w których znajduje się jak najwięcej witaminy C.
Żelazo – przeciwwskazania
Spożywać żelaza w formie suplementów diety nie powinny osoby, u których zdiagnozowano przewlekłe zapalenie trzustki, marskość wątroby, białaczkę, szpiczaka, chłoniaka. Nie jest ono zalecane także w przypadku zaawansowanej próchnicy i objawów przeciążenia organizmu tym pierwiastkiem.
Dlaczego warto stosować żelazo?
Żelazo jest dostępne w aptekach bez recepty, ale może zostać również przepisane przez lekarza. Są to stosunkowo tanie preparaty, a ich ceny zaczynają się już od kilku złotych. Suplementację żelaza należy jednak zawsze poprzedzić badaniami, na podstawie których można zweryfikować ewentualny niedobór tego pierwiastka.
W przypadku kiedy okaże się, że pojawił się problem niedoboru żelaza, konieczne będzie sięgnięcie po odpowiednie preparaty. Pozwolą one poczuć się lepiej – objawy jego zbyt małej ilości w organizmie, czyli uczucie zmęczenia, senność, bóle głowy, bladość skóry, wypadanie włosów, z czasem ustąpią.
Zielares
Zielares to portal o zdrowiu, urodzie, suplementach diety i aktywności fizycznej. Nasz Zespół Redakcyjny publikuje merytoryczne artykuły zgodne z wynikami nowych badań naukowych. W trosce o zdrowie naszych Czytelników stawiamy na rzetelne, pogłębione podejście do zdrowia i suplementacji. Piszemy w jasny i klarowny sposób, by dotrzeć do jak największej liczby osób zainteresowanych zdrowym trybem życia.
Czytaj także
Zobacz jak dawkować MSM - Poznaj zalecenia co do dawkowania i najlepsze praktyki związane z przyjmowaniem MSM. by uniknąć skutków ubocznych.
Poznaj inulinę - naturalny prebiotyk pełen korzyści! Dowiedz się, jak poprawia zdrowie jelit, wspomaga odchudzanie i obniża cholesterol. Odkryj, jak ją stosować i czy ma skutki uboczne.
Polecane dla Ciebie
Lucerna jest rośliną, która od wieków słynie ze swoich właściwości sprzyjających zdrowiu. Wspomaga m.in. pracę układu pokarmowego, sprzyja stabilizacji cukrów we krwi. Sprawdź.
Tatarak to ziele, które może przynieść wiele pozytywnych zmian w funkcjonowaniu Twojego organizmu, to nie tylko poprawa funkcjonowania układu pokarmowego, ale również wiele innych korzyści; sprawdź!
Sok z brzozy - kuracja, która uzdrawia? Sprawdź, jak dawkować sok z brzozy, żeby zobaczyć rezultaty i dowiedz się, czy można przedawkować ten dobroczynny napój.
Żarnowiec miotlasty to roślina, która znana jest w Polsce od dziesiątek lat; jej gałązki dodawane były do piwa, a dziś zobacz, jaki wpływ może mieć na Twoje zdrowie!
Dowiedz się, dlaczego len zwyczajny to jedna z najbardziej wartościowych roślin leczniczych. Sprawdź, jak wykorzystać niepozorne siemię lniane w diecie i w pielęgnacji skóry.